Chứng ngủ rũ: Những điều bạn cần biết

Bạn đã bao giờ rơi vào tình trạng buồn ngủ liên tục, thậm chí ban đêm ngủ đủ giấc nhưng ban ngày vẫn rất buồn ngủ? Hay ngay cả lúc đang hoạt động như nói chuyện với người khác, đang lái xe bạn vẫn bị rơi vào giấc ngủ? Điều này thật sự rất nguy hiểm. Bài viết này giúp bạn có thể hiểu và nhận biết về chứng ngủ rũ này. 

1. Chứng ngủ rũ là gì?

Chứng ngủ rũ là một rối loạn thần kinh ảnh hưởng đến việc kiểm soát giấc ngủ và sự tỉnh táo (hay nói đơn giản là tình trạng thức – tỉnh). Những người mắc chứng ngủ rũ sẽ buồn ngủ ban ngày quá mức và ngủ gián đoạn. Họ không kiểm soát được các cơn buồn ngủ vào ban ngày. Những cơn buồn ngủ đột ngột này có thể xảy ra trong bất kỳ loại hoạt động nào (trong lúc đang lái xe, đang tập thể dục, đang nấu ăn, đang học…) vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày.

Trong một chu kỳ điển hình của giấc ngủ, đầu tiên chúng ta bước vào giai đoạn đầu của giấc ngủ. Sau đó là giai đoạn ngủ sâu hơn và cuối cùng (sau khoảng 90 phút) là giai đoạn chuyển động mắt nhanh (REM). Đối với những người mắc chứng ngủ rũ, giấc ngủ REM xảy ra gần như ngay lập tức trong chu kỳ giấc ngủ và xuất hiện liên tục. Chính trong giấc ngủ REM, chúng ta có thể trải nghiệm giấc mơ và tình trạng tê liệt cơ bắp. Điều này giải thích một số triệu chứng của chứng ngủ rũ.

Chứng ngủ rũ thường bắt đầu ở độ tuổi từ 15 đến 25, nhưng nó có thể trở nên rõ ràng ở mọi lứa tuổi. Trong nhiều trường hợp, chứng ngủ rũ không được chẩn đoán và do đó không được điều trị.

Để chat, gọi điện và đặt khám bác sĩ chuyên về Tâm lý, tải ngay ứng dụng YouMed.

>> Bạn có thể tìm hiểu thêm: Bệnh nhân mắc bệnh ngủ rũ cần biết những gì trước khi khám?

2. Nguyên nhân của chứng ngủ rũ là gì?

Nguyên nhân của chứng ngủ rũ hiện nay vẫn chưa được biết đến. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã đạt được tiến bộ trong việc xác định những gen liên quan mạnh đến rối loạn này. Những gen này kiểm soát việc sản xuất các chất hóa học trong não để báo hiệu chu kỳ ngủ và thức.

Một số chuyên gia nghĩ rằng chứng ngủ rũ có thể là do sự thiếu hụt trong việc sản xuất một chất hóa học gọi là hypocretin bởi não. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra những bất thường ở những phần khác nhau của não liên quan đến việc điều chỉnh giấc ngủ REM. Những bất thường rõ ràng góp phần vào sự phát triển triệu chứng. Theo các chuyên gia, có khả năng chứng ngủ rũ liên quan đến nhiều yếu tố tương tác gây ra rối loạn chức năng thần kinh và rối loạn giấc ngủ REM.

3. Triệu chứng lâm sàng

3.1. Buồn ngủ ban ngày quá mức

Nói chung, tình trạng này can thiệp vào các hoạt động bình thường hằng ngày  mặc cho người bị chứng ngủ rũ có ngủ đủ giấc vào ban đêm hay không. Những người bị chứng ngủ rũ thường kèm theo các tình trạng như: ngầy ngật, thiếu năng lượng và sự tập trung, suy giảm trí nhớ, tâm trạng chán nản và/hoặc kiệt sức cực độ.

3.2. Chứng giữ nguyên thế (Cataplexy)

Triệu chứng này bao gồm mất trương lực cơ đột ngột dẫn đến cảm giác yếu và mất kiểm soát cơ bắp. Nó có thể gây ra các triệu chứng từ nói chậm đến suy sụp toàn bộ cơ thể, đột nhiên ngã xuống, đi khập khiễng hoặc cảm thấy yếu cơ thể. Nó tùy thuộc vào các cơ liên quan và thường được kích hoạt bởi những cảm xúc mãnh liệt như bị bất ngờ, tiếng cười hoặc tức giận.

3.3. Ảo giác

Thông thường, những trải nghiệm ảo tưởng này rất sống động và thường xuyên đáng sợ. Nội dung chủ yếu là trực quan, bất kỳ giác quan nào khác có thể tham gia.

3.4. Chứng tê liệt khi ngủ (bóng đè)

Triệu chứng này liên quan đến việc không thể di chuyển hoặc nói chuyện tạm thời trong khi ngủ hoặc thức dậy. Tình trạng này thường xảy ra khi con người đang chuyển đổi giữa giấc ngủ và sự tỉnh táo, có thể khiến người đó sợ hãi. Các giai đoạn này thường ngắn gọn, kéo dài vài giây đến vài phút. Sau khi một giai đoạn kết thúc, chúng ta nhanh chóng phục hồi toàn bộ khả năng di chuyển và nói chuyện.

4. Khi nào nên gặp bác sĩ?

Nếu bạn có triệu chứng của chứng ngủ rũ, hãy đi khám bác sĩ ngay nhé. Các triệu chứng có thể nguy hiểm nếu chúng xảy ra trong khi bạn đang lái xe hoặc làm điều gì đó có thể dẫn đến ngã hoặc chấn thương. Bạn cũng nên nói chuyện với bác sĩ  nếu nghĩ rằng mình có thể bị trầm cảm hoặc lo lắng.

5. Chứng ngủ rũ có chữa được không?

Hiện nay vẫn chưa có cách chữa chứng ngủ rũ, nhưng có thể sử dụng thuốc để kiểm soát các triệu chứng. Buồn ngủ nhiều được điều trị bằng các chất kích thích (giống như amphetamine). Trong khi đó, các triệu chứng của giấc ngủ REM bất thường có thể được điều trị bằng thuốc chống trầm cảm. Gần đây đã có một loại thuốc mới được phê duyệt cho những người mắc chứng ngủ rũ kèm với chứng giữ nguyên tư  thế. Thuốc này được gọi là sodium oxybate. Nó giúp những người mắc chứng ngủ rũ có giấc ngủ ngon hơn, khiến họ ít buồn ngủ hơn vào ban ngày.

Ngoài ra, thuốc mới solriamfetol (Sunosi) đã được phê duyệt để giúp những người mắc chứng ngủ rũ tỉnh táo trong thời gian dài hơn. Bệnh nhân mắc chứng ngủ rũ có thể được cải thiện triệu chứng đáng kể nhưng không được chữa khỏi hoàn toàn. Lưu ý rằng, các thuốc chữa triệu chứng của bệnh này đều tác động lên hệ thần kinh trung ương. Do vậy cần sử dụng thuốc dưới sự chỉ dẫn và kiểm soát của bác sĩ.

Điều chỉnh lối sống như tránh dùng caffeine, rượu, nicotine, điều chỉnh lịch trình giấc ngủ, lên lịch ngủ trưa (dài 10 – 15 phút), thiết lập lịch tập thể dục và bữa ăn lành mạnh cũng có thể giúp giảm triệu chứng.

Chứng ngủ rũ thật sự không phải là một bệnh ác tính gây tử vong. Điều nguy hiểm của căn bệnh này là những khi bạn đang lái xe hay làm việc gì dễ té ngã mà bị một “cơn ngủ” thì hệ quả sẽ rất khủng khiếp. Việc phát hiện sớm và điều chỉnh lối sống giúp phần nào cải thiện chất lượng cuộc sống của bạn khi mắc phải rối loạn này.

Bác sĩ Lê Hoàng Ngọc Trâm